Odpowiedzialność

Jakie jest znaczenie odpowiedzialności w życiu współczesnego mężczyzny? Czy to słowo nie trąci czymś staromodnym, przesadnie poważnym i moralizatorskim? Skąd ten temat? Podczas mojej pracy rozwojowej z mężczyznami często obserwuję dwie tendencje: przyjmowanie na siebie przesadnej odpowiedzialności, również za sprawy, na które nie ma się wpływu albo chęć pozbycia się odpowiedzialności za innych, a także za siebie, własne życie i konsekwencje swoich decyzji. Przyjrzyjmy się więc tej kwestii i uporządkujmy ją nieco. Proponuję spojrzenie na odpowiedzialność na trzech poziomach.

Odpowiedzialność za samego siebie

Ten pierwszy poziom bywa często mocno zawężany do obszaru własnych pragnień, celów, ambicji. Oczywiście, to istotne, by mężczyzna potrafił marzyć, stawiać sobie cele, dążyć do ich realizacji, był w tym wytrwały i miał poczucie sprawczości. Równocześnie istnieje tu ryzyko nadmiernej koncentracji na budowaniu własnej ważności, społecznej pozycji, łechtaniu ego. Aby to zrównoważyć potrzebne jest głębsze podejście obejmujące rozpoznanie życiowych wartości, którymi chcemy się kierować i bycie z nimi w zgodzie, prawdziwe kierowanie się nimi przy podejmowaniu życiowych wyborów. Tak rozumiana odpowiedzialność wobec siebie oznacza życie w sposób spójny i autentyczny, a nie tworzenie pożądanego wizerunku.

Odpowiedzialność za siebie obejmuje też poszukiwanie sensu – kierunku, w którym chce się zmierzać, „ścieżki serca”, życiowego celu. Tego, co naprawdę ważne i warte włożenia wysiłku. Warte zmagania się z przeciwnościami. Przynoszące głęboką satysfakcję. Dające chwile prawdziwego szczęścia. Nadające życiu znaczenie.

Rozwój – budowanie świadomości siebie, własnych struktur myślenia i działania, jasnych i ciemnych stron, obejmowanie całego siebie akceptacją i życzliwością. Przekraczanie granic, mierzenie się z wyzwaniami, poszerzanie własnego potencjału. Tak, to też obszar naszej odpowiedzialności wobec siebie.

I wreszcie ten poziom odpowiedzialności – za samego siebie – wiąże się z dbałością o zdrowie i stan psychiczny. To, co dla części mężczyzn wydaje się słabością i cackaniem nad sobą, jest bazą, na której możemy budować nasze życie i dzięki której realizujemy zamierzenia. Stan zdrowia, kondycja fizyczna, sposób odżywiania się, stosunek do używek, eksploatowanie zasobów ciała – od tego zależy jakość naszego życia. Nasza kondycja psychiczna, gotowość do sięgnięcia po pomoc w trudnych emocjonalnie momentach życia, świadomość własnych granic, zdolność do okazania słabości – to niemęskie? No właśnie.

Na tym poziomie warto odpowiedzieć sobie na pytania:

• Jakimi wartościami się kieruję?
• Co w życiu ma dla mnie prawdziwy sens?
• Jaki mam potencjał?
• W jaki sposób dbam o własne zasoby (fizyczne, umysłowe i psychiczne) i rozwijam je?

Odpowiedzialność za rodzinę i społeczność

Drugi poziom dotyczy stosunku do najbliższego otoczenia – rodziny, przyjaciół, środowiska pracy. Wiąże się z budowaniem klarowności swojej roli. Co zależy ode mnie i na co mam wpływ, a na co nie mam i nie powinienem próbować mieć? Co pozostaje poza moją kontrolą i jak sobie z tym poradzić.? Dla wielu mężczyzn ta sfera jest mocno pogmatwana, trudno im zaakceptować granice swojego wpływu, odpuścić, uznać prawo innych – szczególnie najbliższych – do podejmowania własnych decyzji i ponoszenia ich konsekwencji. Próbują interweniować tam, gdzie nikt ich o to nie prosi, niosą nie swoje brzemię, gryzą się i gorzknieją. Bywa, że stają się nie do wytrzymania.

Z drugiej strony można zauważyć zachowanie odwrotne – unikanie odpowiedzialności za sprawy, które do nas należą i dotyczą ludzi wokół. To mężczyzna wycofujący się z podejmowania decyzji w życiu rodzinnym, cedujący sprawy domowe i związane z wychowaniem dzieci na żonę, nieobecny mentalnie, unikający trudnych i ważnych rozmów, przeczekujący. To szef zachowujący się tak, jakby szefem nie był. To miły przyjaciel składający nadmierne obietnice, których potem nie dotrzymuje. Potakujący kolega, który potem obgaduje nas za plecami. Do takiego mężczyzny bliscy ludzie próbują się na różne sposoby dobić – prośbą, kłótnią. A z czasem odpuszczają, widząc, że ich wysiłki są daremne. Jego uniki są wyrazem albo nierozumienia swojego obszaru odpowiedzialności, albo słabości, strachu, nieumiejętności.

Na tym poziomie warto odpowiedzieć sobie na pytania:

• Na co mam wpływ, a na co nie w relacjach rodzinnych, przyjacielskich, zawodowych?
• Czego moi bliscy potrzebują ode mnie?
• Co potrzebuję rozwijać, aby być autentycznym w relacjach z ludźmi?

Odpowiedzialność za świat

I wreszcie trzeci poziom naszej odpowiedzialności – świat. Czy to już nie za dużo? Przecież świat jest taki wielki, a ja taki mały. Tak niewiele ode mnie zależy. To prawda, a równocześnie nie całkiem prawda. Mężczyzna archetypowo zawsze zwrócony był do świata. Miał zadania do wykonania w świecie, wyzwania, którym musiał sprostać. Zmuszały go do rozwoju, do mierzenia się ze swoim słabościami, hartowały. Dawały poczucie sensu. To one sprawiały, że wyruszał w odległe i nieznane rejony, podejmował się niebezpiecznych misji, poszukiwał. Mężczyzna przegląda się w świecie i ma wobec niego pewną odpowiedzialność. Wiąże się ona z patrzeniem szerzej niż tylko w perspektywie interesów własnych i najbliższego otoczenia. Rozumieniem wpływu swoich działań i decyzji na rozleglejszy obszar. Co robię? Co produkuję? Co sprzedaję? Jakie wzorce relacji współtworzę? Jaki poziom komunikacji prezentuję? Część z tych pytań może być wielce niekomfortowa, mogą stawiać nas w kłopotliwej sytuacji. Może pojawić się odpowiedź, że „taki jest świat”, „jakoś trzeba żyć”, „co ja mogę” itp. No właśnie, co możesz? Możesz wziąć odpowiedzialność za to, jak sam funkcjonujesz w świecie, co swoim zachowaniem i swoimi słowami wnosisz, co wspierasz.

Na tym poziomie warto odpowiedzieć sobie na pytania:

• Co wnoszę do świata?
• Jakie moje zachowania czynią świat lepszym? A jakie gorszym?
• Jaki ślad chcę po sobie zostawić w świecie?

Nietzsche powiedział kiedyś, że jedyne godne uwagi idee to te, które nawiedziły go, gdy spacerował pod gołym niebem. Czy też czasem zauważasz, że w takich chwilach pojawiają się nowe perspektywy widzenia różnych spraw? Wędrując przez las, w górach, siedząc nad rzeką, kiedy pozwalam racjonalnemu umysłowi odpocząć, nie obmyślam planów, nie dążę do rozwiązania problemów, pozwalam sobie swobodnie spędzać czas. Coś w głowie jakby się przełącza i bywa, że ni stąd ni zowąd, kiełkuje świeża myśl, nowy pomysł, dostrzegam nowy kierunek. To jest możliwe, gdy odłączamy się od codziennego biegu spraw, od rytmu obowiązków i schematu dnia. Kiedy pozwalamy sobie być samemu z sobą.

Przyglądając się własnym wędrówkom i pobytom w odosobnieniu na łonie natury widzę, że gdy już opadnie pierwszy niepokój związany z brakiem wyraźnej struktury dnia, zadaniami do wykonania, gdy oswoję się z olbrzymią ilością czasu, w którym nie mam nic do zrobienia, kiedy zaakceptuję nudę, zaczynam wchodzić w inny wymiar odczuwania siebie. Pojawia się większa uważność na własne myśli i uczucia, na prawdziwe potrzeby. Pojawia się wrażliwość na samego siebie – jestem tu i jestem dla siebie ważny, mam prawo korzystać z czasu, iść, kiedy chcę, leżeć na łące, kiedy chcę. Jaśniej patrzę na życie. Mogę lepiej uświadomić sobie, które pragnienia pochodzą ode mnie, wiążą się z moimi wartościami i życiowymi celami, a które wynikają z oczekiwań świata zewnętrznego, służą w gruncie rzeczy zaspokojeniu potrzeb innych ludzi, niekiedy wbrew moim własnym interesom. Mogę wyraźniej zobaczyć swoje życiowe wybory i decyzje. Które z nich wspierają to, co naprawdę ma dla mnie sens, a które są jedynie zachcianką, rozproszeniem, unikiem. Mogę uczciwiej i odważniej spojrzeć na siebie. I zwykle wracam wzmocniony, lżejszy, więcej we mnie siły do życia.

Mann|Sein 2022, Berlin. Konferencja poświęcona męskości. W ubiegły weekend uczestniczyłem w wydarzeniu stworzonym przez MALEvolultion, organizację not-profit prowadzącą działania wspierające mężczyzn na terenie Niemiec. Duża skala, ok. 200 uczestników, w większości Niemców, ale byli też Skandynawowie i pojedyncze osoby z różnych stron świata. Dwa dni wypełnione różnorodnymi działaniami. Wykłady i panelowe dyskusje z udziałem ekspertów (lekarzy, instruktorów sportowych, psychologów i filozofów) w tematach dotyczących m.in.: męskiego zdrowia, misji życiowej, postawy wobec wojny, konsekwencji tzw. neofeminizmu i roli mężczyzn we współczesnym świecie. Do wyboru mieliśmy też intensywne warsztaty (np. przejścia przez żałobę, pobudzania męskiej energii, treningu siłowego, metody Wima Hofa). Dotychczas nie spotkałem się z tak szerokim i wielowątkowym wydarzeniem w naszym kraju. Mogłem dowiedzieć się, co dzieje się w kwestii pracy z męskością w Niemczech, a jest tego naprawdę sporo. Męskie kręgi, warsztaty inicjacyjne, mentoring dla młodych (prowadzony przez organizację Boys to Men), grupy pracujące stacjonarnie i online. Ciekawe było dla mnie mocne ugruntowanie prowadzących i brak „nadętej” duchowości, chociaż duchowość była wyraźnie obecna w większości działań. Nie tylko mogłem zaobserwować, ale także doświadczyć atmosfery bliskości i, nie waham się użyć tego słowa, braterstwa. Wiele otwartych i głębokich rozmów z mężczyznami z różnych miejsc i środowisk, dużo radości, śmiechu, uścisków. Świetne przeżycie i zamierzam wrócić tu za rok. Chcę podzielić się z Wami kilkoma tematami, poruszanymi podczas konferencji.
Męskie zdrowie
Co wpływa na stan zdrowia i kondycję mężczyzny? Wykład na ten temat dał dr Dietmar Betz, łączący dwa zawody – lekarza chirurgii i psychoterapeuty. Odnosząc się do swojego doświadczenia medycznego wskazał na potrzebę kontroli swojego zdrowia i regularnych badań, szczególnie w kwestii raka jąder (choroby, którą można stosunkowo łatwo wyleczyć przy rozpoznaniu na wczesnym etapie). Jednak większość swojego wystąpienia poświęcił tematom, które lekarze raczej nieczęsto poruszają. Jednym z nich była potrzeba posiadania i realizacji misji życiowej, działania na rzecz większego celu. Coś, co daje poczucie ekscytacji, pobudza do wysiłku, prowadzi do rozwoju umiejętności. Brak tego wiedzie do stanu wewnętrznej pustki, frustracji i, w rezultacie, do chorób o podłożu psychosomatycznym. Kolejnym obszarem kluczowym dla męskiego zdrowia jest przyjaźń. Bliskie, otwarte i głębokie relacje z innymi mężczyznami. Możliwość pokazania się autentycznym, dawania i przyjmowania wsparcia. Tworzenie męskiej wspólnoty okazuje się ważne również dla naszej kondycji fizycznej. I wreszcie kwestia duchowości, tak, nie zdziwcie się – duchowości. Wystąpienie doktora Betza było dla mnie świeżym i wzmacniającym przekazem – oto osoba zakorzeniona w świecie medycznym mówi to, co powtarzają psychologowie i duchowi przewodnicy – duchowość, regularne praktyki medytacji lub modlitwy, jest warunkiem naszego zdrowia i ciała. Obyśmy takich lekarzy mieli i u nas, może wielu mężczyznom łatwiej byłoby przyjąć od nich ten przekaz.
Mężczyźni wobec wojny
Co czuliśmy, kiedy Rosja napadła na Ukrainę? Jakie były nasze reakcje? Jak byśmy się zachowali, gdyby agresor napadł na nasz kraj? Taką dyskusję prowadziło dwóch filozofów Cadell Last z Kanady i Alexander Bard ze Szwecji, a w drugiej fazie pytania i komentarze padały z sali. Elementem pogłębiającym zrozumienie było wprowadzenie pojęcia archetypów, w tym archetypu wodza i kapłana. Zdaniem Barda mądre społeczności wyraźnie rozdzielają obie role, nie dopuszczając do zlania się w jedną (np. rozdzielenie władzy na wykonawczą i ustawodawczą we współczesnych demokracjach). Scalenie obu ról w jednej osobie (lub instytucji) prowadzi do tyranii (przykład: dzisiejsza Rosja). W kontekście wojny, agresji i tyranii paneliści wskazali na niedojrzałość tyranów – nie są to naprawdę silni i pewni mężczyźni, ale wewnętrzni nastolatkowie, którzy potrzebują udowodnić coś sobie i światu. I tu pojawia się kwestia odwiecznej mądrości rytuałów przejścia, które umożliwiały chłopcom (nastawionym na siebie samych) przeistoczyć się w mężczyzn (biorących odpowiedzialność za społeczność). Oczywistym elementem rozmowy był też archetyp wojownika: co on naprawdę oznacza?, czy musi wiązać się z walką, a jeśli tak, to jaką i po co? Z greckiego „bohater” oznaczał „obrońcę; kogoś, kto ochrania”. Kogo i co my, współcześni mężczyźni mamy chronić? W jaki sposób? Do czego nas to wzywa? Wiele z tych pytań pozostało otwartych ale wciąż we mnie rezonują.
Wyzwania wobec męskości
Drugiego dnia konferencji na scenie znów pojawił się szwedzki filozof Alexander Bard i w swoim energetycznym wystąpieniu omówił zmianę, jaką przyniósł w Szwecji tzw. neofeminizm. Pierwszy ruch feministyczny toczył walkę o równe prawa dla kobiet, dostęp do takich samych możliwości, jakie mieli mężczyźni, brak dyskryminacji itd. – i w krajach Zachodu osiągnął większość swoich celów. Natomiast nowy ruch feministyczny idzie w stronę negacji jakichkolwiek różnic między płciami, dąży do zatarcia wszelkich odmienności oraz traktuje mężczyzn, jako przyczynę większości problemów świata. Do czego to prowadzi? W Szwecji, zdaniem Barda, do mocnej i często niesprawiedliwej krytyki mężczyzn, ich zagubienia i pogłębiającego się osłabienia. Do krytyki jakichkolwiek czysto męskich form działania – np. męskie kręgi traktowane są w szwedzkim społeczeństwie, jak coś niewłaściwego. Ciekawe jest też zjawisko zachodzące w sferze ekonomicznej, niebędące wynikiem neofeminizmu, ale zmian społeczno-kulturowych. Wiele dawniej czysto męskich zawodów traci rację bytu (np. kiedyś wymagały siły fizycznej, teraz mogą być, dzięki technologii, wykonywane przez kobiety). Kobiety często lepiej sobie w nich radzą, przyswajają szybciej i sprawniej wiedzę i umiejętności i stanowią obecnie większość dobrze zarabiającej klasy średniej. Spora część mężczyzn, którzy utracili swoje prace lub nie odnaleźli się na rynku, spada do klasy niskiej, co w znacznym procencie prowadzi ich w stronę bezrobocia, pogłębiającej się samotności, uzależnień (alkohol, narkotyki, pornografia i gry komputerowe) oraz samobójstw. W tym samym czasie na szczycie piramidy jest, odpowiednio mniejsza, grupa mężczyzn w wysokim statusie materialnym. Kobiety, będące w środku, jeśli szukają partnerów, to kierują uwagę w górę tej hierarchii (ale tam jest mniej kandydatów) i, z oczywistych względów, nie są zainteresowane mężczyznami z dołu. Prowadzi to w jasny sposób do jeszcze większej samotności w społeczeństwie. Wyzwanie, którym Alexander Bard zakończył swoje wystąpienie dotyczy tego, jak pomóc mężczyznom będącym na dole piramidy, jak zachęcać ich do aktywności, mobilizować i przywracać społeczeństwu. Jak pomóc im odzyskać sprawczość i godność. To, jego zdaniem, kluczowe zadanie osób chcących wspierać męskość we współczesnym świecie.
Ogólne wrażenia
Wyciągam z tego spotkania wiele inspiracji. Widzę, na jak wielu polach dzieje się praca z męskością w części Europy. Porozmawiałem z przedstawicielami kilku organizacji i nieformalnych grup. Ale najważniejsza jest dla mnie naturalna, przyjazna atmosfera, dająca poczucie bezpieczeństwa i przynależności. I, co powiedziałem na forum, mając okazję podzielić się swoimi refleksjami, w gronie nieznajomych poczułem się tam jak u siebie.

Właśnie ukazało się drugie wydanie książki „Męska ścieżka”. Nakład pierwszego został sprzedany, cieszy mnie, że książka znalazła czytelników. Dokonaliśmy ponownej redakcji, co pozwoliło poprawić jakość i wyeliminować błędy pierwszego wydania. Książka jest dostępna zarówno w wersji papierowej jak cyfrowej.